www.widok.waw.pl

    Żyjemy we wspólnej Europie, poruszamy się po coraz bardziej otwartym świecie. Nawet nie zdajemy sobie czasem sprawy z tego, jak różne są wzory komunikowania między poszczególnymi grupami, narodami czy nacjami.  Szczegółowe zagadnienia wymiany informacji między kulturami  można objaśniać w obrębie obszaru zwanego komunikacją międzykulturową.  W niniejszej publikacji, postaramy się nieco zagadnienia te przybliżyć. Aby tego dokonać, tytułem wstępu objaśnić należy , czym jest komunikacja, czym jest kultura, następnie przybliżyć pojęcie komunikacji międzykulturowej oraz przedstawić jakie występują jej rodzaje.
     Komunikacja, mówiąc najprościej, to proces przekazywania (wymiany) informacji między jej uczestnikami. Istnieje wiele form komunikacji, w zależności od potrzeb, zastosowania, funkcji. Do najważniejszych należą m.in. : komunikacja interpersonalna – wymiana informacji między nadawcą i odbiorcą, komunikacja językowa – proces porozumiewania się ludzi za pomocą znaków językowych, komunikacja społeczna - proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami społecznymi, mający na celu dynamiczne kształtowanie, modyfikację bądź zmianę wiedzy, postaw i zachowań w kierunku zgodnym z wartościami i interesami oddziałujących na nie podmiotów. Wreszcie występuje komunikacja werbalna – komunikacja z użyciem języka naturalnego, czyli mowy jako środka komunikacji, jak i komunikacja niewerbalna - zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. Uwzględniając specyfikę niniejszej pracy, wymienić również na końcu należy komunikację międzykulturową która jest definiowana jako wszelkie oddziaływania między różnymi kulturami mające na celu nawiązanie kontaktów pomiędzy nimi i wzajemne poznanie. Brak tych kontaktów może prowadzić do nieznajomości innych kultur i nieporozumień między nimi ( zwanych konfliktem kultur). Jest to także badanie sytuacji, gdy pomiędzy ludźmi z różnych kręgów kulturowych zachodzi interakcja. Warto dodać że komunikacja międzykulturowa odgrywa istotną rolę w takich dziedzinach jak antropologia, językoznawstwo, psychologia czy badania komunikacji.  Wymienione wyżej rodzaje komunikacji, są jednymi z najbardziej popularnych, ale nie wszystkimi z istniejących. Na potrzeby pracy jednak wystarczą one w zupełności do uchwycenia istoty pojęcia komunikacji.
    Kolejnym interesującym nas pojęciem jest pojęcie „kultura”. Jest to pewien system symboli które ujmowane są jako rzeczy i czyny oznaczające coś innego od nich samych. Symbole możemy podzielić na dwie kategorie: Niewidoczne i mniej uchwytne aspekty ludzkich zachowań np. wartości, postawy, wierzenia, normy itp. Oraz namacalne i posiadające konkretną postać, wytwory pracy człowieka np. ubrania, żywność, budynki, książki itp. Ogólnie rzecz ujmując kultura to zachowania ludzkie i wytwory tych zachowań, to komunikacja, sposób wymiany symboli, to też pewne wzory do reagowania w określonych sytuacjach, jak i system norm, nakazów zmuszających do pewnych działań. Pojęcie kultury jest pojęciem bardzo szerokim, źródłosłów stanowi łacina, kultura pochodzi bowiem z łacińskiego „Colere” – uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie. To termin wieloznaczny, interpretowany w wieloraki sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Całość wiedzy na temat kultury próbuje badać dziedzina wiedzy, jaką jest kulturoznawstwo, jednak także na poszczególnych aspektach kultury uwagę skupiają: filozofia kultury, historia kultury materialnej, antropologia kulturowa, socjologia kultury, etnografia czy memetyka. Jeśli chodzi o główne dziedziny kultury, wyróżnić można : kulturę materialną, duchową, społeczną, języka, polityczną, fizyczną. Pojmowanie kultury jest różnorodne, często rozbieżne a nawet sprzeczne, a istotę tego pojmowania zwieńczyć można słowami niemieckiego filozofa Johanna Herdera, który w XVIII w napisał w przedmowie do  Myśli o filozofii dziejów : „Nie  ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura.” W związku więc z takim stanem rzeczy przejdziemy do kolejnego, istotnego z punktu widzenia tejże publikacji pojęcia, mianowicie komunikowania.

Grafika - www.google.pl

    Komunikowanie to proces intencjonalny, tzn. nadawcy zależy na tym by przekazać odbiorcy jego spojrzenie na świat, jego odczucia. W procesie komunikowania wymienia się przekazy w celu wywarcia wpływu lub spowodowania zmiany zachowania odbiorcy. Dokonuje się tego za pomocą przekazów werbalnych i niewerbalnych ( mimika, postawa, gestykulacja, ect.). Jest to również proces symboliczny, słowa i gesty są konwencjonalne tzn., że jest im przypisywane odpowiednie znaczenie w danej kulturze. W swej istocie, jest to proces złożony. Każdy akt mowy składa się z pewnego kodu jak i komunikatu, posiada swojego nadawcę jak i odbiorcę, istotnymi elementami są kontakt i kontekst. Należy również nadmienić, iż komunikowanie jest procesem dynamicznym, znaczenie komunikatu nie jest ustalone raz na zawsze, i co wielu badaczy w swych rozważaniach pomija, komunikowanie może być niezamierzone, biologicznym językiem mówiąc, może płynąć z niższych struktur mózgowych, tych odpowiedzialnych za procesy nieświadome.
 Widzimy zatem jak skomplikowanym zjawiskiem jest sama komunikacja, dlatego też przed przystąpieniem do szczegółowego opisywania komunikacji międzykulturowej, koniecznym było wstępne przedstawienie gruntu do dalszych dywagacji.
    Jak już wyżej nadmieniono, komunikacja międzykulturowa to akt rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze. Powiedzmy że dochodzi do kontaktu dwóch osób z których jedna jest narodowości polskiej druga niemieckiej. Rozpoczynają one proces komunikacji. Porozumiewają się jednym z ich ojczystych języków, lub też obcym dla nich dwojga, ale przez nich znanym. Co istotne stają one przed barierą nie tylko językową, ale również kulturową, kontekstową. Jest bowiem tak, że kultury w których przyszło tym dwóm jednostkom żyć, różnią się między sobą w sposobie postrzegania i organizowania rzeczywistości. Na tym prostym przykładzie, zobrazować można było zjawisko komunikacji międzykulturowej. Jest to jednak przykład prosty i podstawowy, istnieje bowiem więcej rodzajów komunikacji międzykulturowej, i na ich szczegółowym opisaniu skupimy się w dalszej części pracy. Istnieją cztery podstawowe rodzaje komunikacji międzykulturowej : komunikacja poprzezkulturowa, komunikacja pomiędzykulturowa, komunikacja międzynarodowa oraz komunikacja globalna.
    Jeśli chodzi o pierwszą z wymienionych form komunikacji międzykulturowej, tj. komunikację poprzezkulturową, jest to komunikacja różnych grup wewnątrz jednej kultury narodowej. Na najbliższym nam przykładzie, naszego państwa, będzie to komunikacja pomiędzy poszczególnymi jednostkami struktury państwowej. Mogą to być np. jednostki administracji państwowej, czy  poszczególne partie polityczne. Komunikacja tego typu, dotyczy miedzy innymi różnic które dzielą wspólnotę narodową. Np. różnice w sposobie organizowania życia państwa. Jedne partie polityczne widzą organizacje państwową bardziej konserwatywną, opartą na odwiecznych prawach, stałych regułach, z silna rodzina w centrum życia narodu. Inne z kolei rozpatrują życie zbiorowe w sposób bardziej liberalny, umiejscawiając wolność jednostki w centrum organizacji życia zbiorowego. Inne zaś z kolei patrzą na istotę państwa przez pryzmat socjalistyczny, w którym równość i wspólnota zajmują pierwsze miejsce. Te wszystkie różnorodne stanowiska komunikują się ze sobą za pomocą komunikacji poprzezkulturowej, jest ona spoiwem, umozliwiajacym w tym przypadku wspólny dialog w obrebie jednego tworu państwowego, trzem wyżej wymienionym, niezbyt sobie bliskim  nurtom  filozoficzno – politycznym. Komunikacja poprzezkulturowa dotyczy przede wszystkim różnic które dzielą dane kulturę. Za przykład można przywołać skrajnie różne stanowiska w sprawie katastrofy smoleńskiej. Jedni uważają że był to zamach, inni iż był to wypadek. Wszelkie dyskusje pomiędzy dwoma stronami w tej sprawie to właśnie komunikacja poprzezkulturowa. Opisuje ona dokładnie to co dzieje się wewnątrz kultury, w tym konkretnym przypadku wewnątrz państwa polskiego. Na koniec warto dodać że to co dokonuje się w obrębie tego typu komunikacji, dokonuje się zwykle na poziomie interpersonalnym, międzyosobniczym.
    Kolejnym rodzajem komunikacji międzykulturowej który należałoby objaśnić, jest komunikacja pomiędzykulturowa. Jak sama nazwa wskazuje, zachodzi ona pomiędzy uczestnikami różnych kultur narodowych czy etnicznych. Weźmy za przykład twór stosunkowo młody, rozwijający się, Unie Europejską. Teoretycznie jest to jeden organizm będący pojedynczym podmiotem i graczem na arenie międzynarodowej, komunikujący  się też z innymi podmiotami jako jednolity blok sprzymierzeńców. Wewnętrznie jednak, zbudowany jest z poszczególnych grup narodowych, kulturowych i etnicznych. I w obrębie tego jednego wielkiego organizmu, ludzie będący obywatelami poszczególnych państw członkowskich, grup kulturowych czy etnicznych, komunikują się ze sobą. Komunikują się na poziomie interpersonalnym, takiego bowiem poziomu ta komunikacja dotyczy. Obejmuje ona kontakty wszystkich tych ludzi należących do różnych kultur ale stykających się ze sobą przy okazji wspólnego życia. Innym dobrym przykładem takich kontaktów jest turystyka międzykulturowa. Grupy kulturowe stykają się ze sobą i komunikują w ramach podróży, wymiany międzynarodowej w obszarze turystyki i rekreacji. Obszar ten stwarza podstawy do nawiązania komunikacji umożliwiającej wzajemne poznanie się spotykających kultur oraz wymianę doświadczeń i sposobów poznawania rzeczywistości.

Grafika - www.google.pl

    Kolejnym rodzajem komunikacji międzykulturowej o wymiarze dość szerokim jest komunikacja międzynarodowa. Na czym ona polega? Polega ona na komunikowaniu się między sobą instytucji należących do różnych kultur narodowych, mogą to być np. rządy państw. Najlepszym chyba przykładem na zobrazowanie tego typu komunikacji, będzie cały proces komunikacji przebiegającej wokół niezwykle napiętej i poważnej sytuacji na Ukrainie, związanej z Rosyjską agresją. Wcześniej już wspomniana Unia Europejska komunikuje się z Rosją. Następnie, poszczególne państwa jak exempli causa Niemcy, Francja, Stany Zjednoczone czy Chiny komunikują się z Rosja, przedstawiają również swoje stanowisko na arenie międzynarodowej, komunikują się w tej sprawie także między sobą, używając protokołu dyplomatycznego, wszelkiego rodzaju przyjętych metod stosowanych przy komunikowaniu się podmiotów państwowych. Jest też tak że w tym określonym przypadku z Rosją komunikuje się NATO, państwa które komunikowały się już z Rosją wcześniej, też są składnikami tej organizacji ale w tym przypadku komunikują się w innych celach, a więc także w inny sposób. Komunikacja międzynarodowa zajmuje się też technologią komunikowania, czyli jak powinny się w tej sytuacji te podmioty ze sobą komunikować. Jej obszar zainteresowania to także regulacje dotyczące komunikacji i komunikowania, a głównym celem tego typu komunikacji jest, jak wyjaśnił już powyższy przykład jej wpływ na politykę, obronność, gospodarkę. Szczególnym przypadkiem tej komunikacji który należy uwzględnić w opisie, są media zagraniczne, które z wartościami obcej kultury docierają do danego społeczeństwa.
    Docierając do ostatniego rodzaju komunikacji, należy podkreślić, iż jest to typ komunikacji w najwyższym, najszerszym wymiarze. Chodzi o komunikację globalną. W miarę postępowania procesu globalizacji, nabiera ona na znaczeniu. Gwoli ścisłości jest to pewien przypadek komunikacji międzynarodowej który zajmuje się głównie wpływem komunikatów dla kultury narodowej. Dotyczy on zagadnień konfliktów ideologicznych, interesów ekonomicznych państw ect.  Czyli bada powiedzmy konflikt Izrael-Palestyna, komunikację wielkich konsorcjów biznesowych, konflikty na bliskim wschodzie. Ta komunikacja podobnie jak wcześniejsza, międzynarodowa, odbywa się przeważnie na poziomie instytucji.
Tak wygląda podstawowy podział na rodzaje komunikacji i narastająca wokół niego problematyka. Wiedza na temat komunikacji jest coraz większa a jej praktyczne zastosowanie pozwala ulepszać dialog pomiędzy poszczególnymi instytucjami czy jednostkami. Pomimo tego jednak cały czas istnieję i występują pewne określone zaburzenia w procesach komunikacji, utrudniające niekiedy nawiązanie dialogu i zajęcie konstruktywnego stanowiska w istotnych z punktu widzenia tej komunikacji kwestii. Jakie to zaburzenia? Aby charakterystyka rodzajów komunikacji mogła być kompletnie przedstawiona, zasadnym jest opisać pokrótce również zaburzenia komunikacji, które są jej stałym, nierozłącznym partnerem.
    Jak wyżej wspomnieliśmy komunikacja kulturowa podlega pewnym utrudnieniom, których przyczyny są bardzo różne. Wynikają one jednak z przesłanek subiektywnych w zasadzie. Są to np. etnocentryzm, uprzedzenia, stereotypy, niepewność, zakładanie podobieństw zamiast różnic, niewerbalne mylne interpretacje, język.  Weźmy dla przykładu na początek uprzedzenia. Co to są w ogóle uprzedzenia? To niechęć oparta na błędnych generalizacjach. To jeden z głównych powodów zaburzeń komunikacji międzykulturowej. Najbardziej popularne powody uprzedzeń to np. powód ogólny czyli uogólniona niechęć do innej grupy, pochodzenie i wygląd – w tym przypadku padają stwierdzenia zawierające myśli typu „dziwnie się ubierają”, „dziwnie się zachowują”, „ niech wracają skąd przyszli”. Dalej to np. cele społeczno gospodarcze i status społeczny – typowe zarzuty w tym przypadku to oskarżenie o odbieranie pracy lub wykorzystywanie systemu społecznego, różnice kulturowe i obyczajowe – tu zarzuty to np. „mają inne zwyczaje ale powinni dostosować się do naszych” czy „powinni mówic w naszym języku”, „ ich dzieci stwarzają problemy w naszych szkołach”. Na końcu pojawiają się powody odnośnie cech osobowych czyli np. „są agresywni”, „są leniwi”, „są hałaśliwi”.  Druga dużą kategoria powodującą utrudnienia w komunikacji miedzy kulturami są Stereotypy. Psychologia Społeczna mówi że stereotyp to struktura poznawcza, obejmująca wiedzę, przekonania i oczekiwania obserwatora na temat niektórych grup społecznych. Jest szerszym pojęciem niż uprzedzenie. Inna też jest jego funkcja. Aby móc poznawać człowiek musi odwoływać się do utrwalonych wzorców, które kierują jego postrzeganiem świata. Niewiedza lub niedostateczna znajomość przedmiotu stereotypu skłania do przedstawienia go w kolorach czarnych. W tym obrębie znajduje się też autostereotyp który jest konstruktywnym składnikiem tożsamości społecznej. Kształtuje się poprzez porównanie naszych cech  z cechami grup zewnętrznych. Stąd wiemy czym jesteśmy i czym różnimy się od innych. Ostatnia kategoria zburzeń warta uwagi to niepewność. Radzenie sobie z sytuacjami niepewnymi jest zjawiskiem kulturowym. Dlatego osoba należąca do innego kręgu kulturowego jest dla nas podwójnym źródłem niepokoju: po pierwsze-nie podlega tym samym zasadom, co my; po drugie-sam proces komunikacji może zostać zakłócony.  Często popełnia się błąd zakładając podobieństwa kultur a nie różnice. Efektem takiej postawy jest często szok kulturowy.
    Tak pokrótce prezentują się jedne z najważniejszych czynników powodujących perturbacje w przebiegu procesu komunikowania między kulturami. Są to zjawiska które szczegółowo opisuje Psychologia Społeczna, posiadająca wymiar teoretyczny ale też i praktyczny. Znaczy to tyle co, żeby rozprawiać o komunikacji, najlepiej czynić to jednocześnie praktykując. Najlepszym zaś do tego sposobem jest prowadzić czynny udział w komunikacji miedzy kulturami. Warunki do tego mamy wspaniałe, jesteśmy bowiem Europejczykami, chodź są i tacy którzy wycofują się do ślimaczej skorupki, i dialogu takiego nawiązywać nie chcą, jak choćby Oskar Wilde który stwierdził cyt.: „Najbardziej lubię rozmawiać sam ze sobą. Oszczędzam w ten sposób czas i unikam kłótni. „.

Litorius